ANITKABİR RÖLYEFLERİ YAHYA AKSOY
“Fikirler ve devrimler sanatla yayılır.”Mustafa Kemal ATATÜRK
10 Kasım 1938 ‘de hayata gözlerini yuman büyük önder’in 19 Kasım günü Sarayburnu’ndan alınan tabutu “Yavuz” zırhlısıyla İzmit’e,oradan trenle Anakara’ya götürüldü. Etnoğrafya Müzesi’ndeki mermer lahte konuldu. Daha sonra Atatürk’ün tabutu 10 Kasım 1953 ‘de buradan alınarak ANITKABİR’e defnedildi.Şair Cahit Sıtkı Tarancı,10 Kasım 1938 başlıklı şiirnde şöyle demekte: “Yıl otuzsekiz On Kasım Perşembe/Hatırdan çıkmayacak bir sonbahar.”
Dört dönem üst üste seçildiği Cumhurbaşkanlığı görevi sırasında, Modern Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temellerini ,ulusal ve dünya gerçeklerini de dikkate alarak , halkımızla birlikte akıl ve bilim yolunda ,sağlam ve istikrarlı adımlarla sağlamlaştırarak geliştirdi. Cumhuriyetimizin temel felsefesini,ilkelerini simgeleyen rölyeflerle, Anıtkabir mimari yapısında ve kulelerinde, halkımızın ve yurdumuzun kimliği , maddi ve manevi değerleri , benliği, geleneği, kültürü ve tarihi sanatsal rölyeflerle-kabartmalarla anlatıldı.
“Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet yaşayacaktır.Dünyada uygar ,ileri ve olgun olmak isteyen bir millet ,kesinlikle heykel yapacak ve heykeltraş yetiştirecektir.”sözlerinin özü, görsel sembollerle rölyeflere aktarılarak ,O’nun ölümsüz kişiliğine yaraşır bir Anıtmezar olarak Rasattepe’ye yapılan Anıtkabir kulelerine ve bütün alana çok yönlü, anlamlı ve sanatsal bir şekilde yansıtılmıştır.
Kabartma diye anılan rölyef, yüzey üzerine yapılan yükseltme ya da çökertmelere denir. Mimarî alanın dış veya iç cepelerinde yapının görülecek yerlerinde taş veya mermer üstüne kabartılarak yapılmış süslemeler vardır. Her rölyefin tarihsel geçmişi sanatsal ölçülerle yansıtan ve günümüze taşıyan kültürel bir tema’sı, derinliği , özü ve ifadesi bulunur. İzleyenlerin duygu ve düşüncelerine derinlik katarak geçmişi özümsemesini ve geleceğe taşımasını sağlar.
Anıtkabir Uluslararası mimari proje yarışmasında,Atatürk’ün” Modern mimarlık diğer milletlerin taklitçiliği değil, yurdumuza özgü ,Türklüğe özgü bir mimarlık olmalıdır.” sözünün anlamına uygun olarak şu nitelikler arandı: Anıt, bir ziyaret yeri olacak.Ata’nın huzuruna büyük bir şeref holünden girilecek. Atatürk’ün, asker, devlet başkanı,siyasetçi, bilim adamı, yapıcı ve yaratıcı dehasının niteliklerinin simgesi olacak. Mimari motifler kudreti anlatacak eserler biçiminde oluşturulacak. Atatürk’ün adı ve kişiliği altında Türk devleti sembolize edilecek.Ziyaretler şeref holü üzerinden yapılacak. Uluslararası seçici kurulda Prof.Emin Onat ve Orhan Arda’nın ortak projesi kabul edildi.
Yapımına 9 Ekim 1944 ‘de başlanan ve 10 Kasım 1953’de biten Anıtkabir’de, Çankırı’nın açık gri ve açık sarı traverten taşı kullanıldı. Tek parça mermerden yapılan şeref holündeki lahtin taşı Adana’nın Osmaniye ilçesinden getirildi.Ağırlığı 40 ton olan bu mermer blokun uzunluğu 4.20; genişliği 1.60 metredir. Şeref Holü’nün duvarları Bilecik mermerleriyle döşendi.
Ulu Önder’in, “Yurt’ta Sulh,Cihan’da Sulh” ilkesinin ve Ülkemizin uygarlık mücadelesinin bir simgesi olan “Barış Parkı”ndan girilen Anıtkabir , çevre düzeni, mimari yapısı ve bütün heykelleri, kabartmaları ile konularını, tarihimizden , Atatürk’ün llke ve devrimlerinden almıştır.Önemli noktalarda anlamlı bir şekilde yer alan grup ve aslan heykelleri ile on adet kulede Atatürk’ün tarihi sözleri ve rölyefler yer almakta.
Girişte ” İstiklâl ve Hürriyet Kuleleri”bulunmakta. İstiklâl Kulesi’nde, Zühtü Müridoğlu ‘nun yaptığı ve ordumuzu simgeyen ayakta duran ve elinde kılıç tutan bir genç ile kudret, kuvvet ve istiklâli simgeleyen kaya üzerine konmuş bir kartal kabartması yer alır.Hürriyet Beyannamesi”taşıyan bir melek ve attan meydana getirilmiş “Hürriyet” i tanımlayan Zühtü Müridoğlu tarafından yapılan kabartma bir kompozisyon vardır. Kule’de Anıtkabir’de kullanılan taş örnekleri ile inşaat foğrafları sergilenmektedir.
Heykel Grupları:
Hüriyet Kulesi önünde , ordumuzu,köylümüzü-çiftçimizi ve gençliği simgeleyen , Hüseyin Özkan’a ait üçlü erkek heykel grubu bulunmakta olup, tam karşısında “İstiklâl Kulesi “önünde, dimdik duran kadınlardan oluşan üçlü kadın heykel grubu yer almakta ve kenardaki kadınlar buğday başaklarından yapılan bir çelenk tutmaktalar. Kadınlardan birinin sağ elinde ,Tanrı’dan Atatürk’e rahmet dileyen göklere bakan bir kap vardır.Bir kadın heykelde elleriyle yüzünü kapatmış ağlamakta ve kadınlarımızın Atatürk’ün ölümünden duydukları acıyı simgelemekte.
Hakların savunulması anlamına gelen “Müdafaai Hukuk” kulesi dış yüzündeki Nusret Suman tarafından yapılan kabartmalarda, millî haklamızı Ordumuzun ve Halkımızın yiğit bir şekilde savunmuş olduğu simgeleşmiştir.
Türk Ordusunda erlere verilen ortak isim olan “MEHMETÇİK”, cesaretin, vatan-bayrak sevgisinin ve doğruluğun simgesi olarak , Zühtü Müridoğlu tarafından yapılan kabartmalarda bu kulede ifadesini bulmuştur.
Zafer Kulesi’nde, Atatürk’ün kazandığı büyük zaferlerin tarihi ve ” Hattı müdafaa yoktur,sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz.”(1921)
Barış Kulesi’nde , Türk köylüsü ve ordusunun birlikteliğini ve barışçılığını yansıtan kompozisyonlar Nusret Suman’a ait kabartmalarla anlatılır. Atatürk’ün, 1925-38 yılları arasında bindiği makam ve tören aracı sergilenmekte ve ” Dünya vatandaşları haset, açgözlülük ve kinden uzaklaşacak şekilde terbiye edilmelidir.” sözü yer almaktadır.
Halkımıza ve çocuklarıa armağan edilen 23 Nisan Kulesi’nde,Millî Meclisimizin açılışını anlatan , ayakta duran ve elinde anahtar tutan Hakkı Atakul’un eseri bir kadın kabartması vardır.
Anıtkabir’de Şeref Holü’ne çıkan merdivenlerin iki tarafında iki büyük kabartma komposizyonu vardır. İlhan Kuman’ın eseri Sakarya Savaşı, Zühdi Müridoğlu’nun eseri Başkomutanlık Merydan Savaşı kabartmalarını ve Mustafa Kermal Paşa’nın emirlerini yerine getiren kahraman Türk Ordusunun evlatlarını, önlerinde “Zafer Meleği”ni görüyoruz..
İnkılap ve Cumhuriyet Kuleleri ile Sanat Galerisi’nde, Atatürk’ün ölümsüz sözleri , sanat eserleri ve devrimleri anlatılır.Yayınlar sergilenir. 33 metre yüksekliğinde özel olarak yapılan direğinde sonsuzadek dalgalanacak olan Anıtkabir Bayrağımızın kaidesinde ulusumuzun savunma gücünü anlatan miğfer, zaferi simgeleyen kılıç,barışı simgeleyen meşe ve zeytin dalı, kültürümüzü anlatan meşale kabartma sembolleri yer almaktadır.
Şeref Holü (MOZOLE), millî motiflerle tezyin edilmiş, şeref salonu ile tavanı arasında altın renkli smalt mozaiklerle yapılmış motifler XV ve XVI. yüzyıl halı ve kilim desenlerinden alınmıştır.Ulu Önder Atatürk ,MOZOLE Bölümünün altında yatmaktadır. Heykellerin,rölyeflerin ve Ata’ya ait sözlerin yanında Gençliğe Hitebe, X.Yıl Marşı ve Anıtkabir’de Ata’nın karşısında kabri yer alan ikinci Cumhurbaşkanı İnönü’nün Ataya Mesajı yer almaktadır.
Millî Misak Kulesi’nde , Atalarımızdan gelen yemin etme geleneğine uygun olarak Millî Yemini ve birleşmemizi temsil eden bir kılıç kabzası üzerinde birleşmiş ellerden oluşan kompoziyon kabartma Nusret Suman’a aittir.Buradan geçilerek, Bütün özel eşyaların ve Ata’nın 1922’de İzmir’e girerken otomobilinde kullandığı onaltı yıldızlı Cumhurbaşkanlığı amblemli atlas bayrağın yer aldığı ATATÜRK ANITKABİR MÜZESİ’NE geçilir.
“O’nun Bakışı ile Aydınlandık.”İkbâl-Pakistan Millî Şairi