Özbekistan ile

Tacikistan neden

çatışıyor?..

 

Necdet Buluz

 

1991’de bağımsızlığını kazanan Orta Asya ülkelerinde 30 yılı aşkındır sınır sorunları devam ediyor. Çözüm bekleyen bu sorunlar bölge ülkeleri arasında zaman zaman çatışmalara dönüşüyor.

Son olarak yine Kırgızistan ile Tacikistan arasında çıkan çatışmalarda 30’dan fazla kişi daha yaralandı. Yetkililer ölenler olduğunu da belirtiyor.

Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi’ne göre günümüze kadar devam eden sorunların en önemli nedenlerinden biri Sovyetler Birliği döneminde birliği oluşturan Orta Asya ülkelerinin sınırlarının ‘yapay bir şekilde’ çizilmiş olması. 

Yani ortak coğrafyada yaşayan bölge halklarının ayrı ayrı yeni devletlere ayrılması, sınırları birbirine giren ülkeler ortaya çıkardı.

Bölgede sınır sorunlarına ilişkin birçok anlaşmazlık zaman içinde çözülse de Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan topraklarına yayılan Fregana Vadisi, sınır çatışmalarının odak noktasını oluşturuyor.

Özellikle su kaynaklarının kullanımı ve sınırın diğer tarafında kalan “anklav” topraklar, bölge ülkelerini karşı karşıya getiriyor.

Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan bölgede en karmaşık sınırlara sahip ülkeler. Üç ülkenin sınırlarının kesiştiği Fergana Vadisi ise sınır anlaşmazlıklarının adeta “merkezi”.

Özbekistan ile Tacikistan arasındaki 1332 kilometrelik sınırın yaklaşık 1000 kilometresi 2002’de, geriye kalan kısmı 2016’da göreve gelen Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in iyi komşuluk politikasıyla çözüme kavuşturuldu.

Kırgızistan, 1391 kilometre ortak sınırı olan Özbekistan ile sınır tespit çalışmalarının büyük çoğunluğunu çözüme kavuşturmuş durumda.

 Fergana Vadisi’nde komşu olan Kırgızistan ile Tacikistan ise sınır sorunu nedeniyle karşı karşıya gelen devletler oldu. İki ülke arasında toprak iddiası, su kaynakları ile yaylaların kullanımıyla ilgili konular anlaşmazlıklarda ön plana çıktı.

Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki 971 kilometrelik sınırın 600 kilometreye yakınıyla ilgili anlaşma sağlandı ancak kalan kısımdaki yaklaşık 70 sınır noktasında taraflar uzlaşmaya yanaşmıyor. İki ülke arasında son yıllarda çıkan çatışmalar çok sayıda kişinin ölümü ve yaralanmasıyla sonuçlandı.

Tartışmalı sınırların yanı sıra Fergana Vadisi’ndeki anklav sorunu da üç ülke halkını karşı karşıya getiriyor. Bir ülke toprakları arasında kalan diğer bir ülkeye ait bölge konumundaki 8 anklavın bulunması da çatışmaların çıkmasına, hayatların yok olmasına neden oldu.

Kırgızistan’da Özbekistan’a ait Şahimerdan, Soh, Çongara ve Cangayil; Tacikistan’a ait Voruh ve Batı Kalaça anklavları, Özbekistan’da da Kırgızistan’a ait Barak köyü ve Tacikistan’a ait Sarvak anklavları bulunuyor.

Bu anklavların arasında Özbekistan’a ait 60 bine yakın kişinin yaşadığı Soh anklavı ve Tacikistan’ın Kırgızistan toprakları arasında kalan 30 bin nüfuslu Voruh anklavı büyüklüğüyle dikkati çekiyor. Halkın yoğun olarak yaşadığı bu bölgelerde gerginlik ve anlaşmazlıklar meydana geliyor.

Bölge ülkeleri arasında on yıllardır sınır anlaşmazlıklarının sürmesi ve sorunun çözüme kavuşturulamamasında, taraflar arasında tartışmalı olan bu bölgelerin coğrafi, ulaşım ve su kaynaklarının yönetimi açısından stratejik önem taşıması da önemli etken oluyor.

Ülkelerin de diğer bir ülke karşısında bölgedeki bu avantajını kaybetmek istememesinden dolayı bölgedeki sınır sorunları uzun süredir çözüme kavuşamıyor.