ÜNLÜ KAZAK ŞAİRİ ABAY
Yahya AKSOY
” Abay, her zaman bizim millî sembolümüz olacaktır.”
Nursultan NAZARBAYEV Kazakistan Cumhurbaşkanı
“Bilimi aradım, dünyayı gözledim.” Abay
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsızlıklarını kazanan Türk Cumhuriyetleriyle Türkiye arasında dostluk ve kardeşlik ilişkilerinin kurulması ile birlikte, özellikle kültür alanında yoğun ve sıkı bir iş birliğine gidilmiştir.
30-31 Ekim 1992 tarihinde Anakara ‘da, 18-19 Ekim 1994 tarihinde İstanbul’da , Türk Cumhuriyetleri Cumhurbaşkanları zirve toplantıları yaparak çok önemli kararlar almışlardır.
Kazak yazılı edebiyatında önemli hizmetleri bulunan ,Kazak halkının saygıdeğer evladı, ünlü şairi, söz üstadı ABAY ‘ın doğumunun 150. yılında (1995 ) Türk Dünyasında ve Dünyada anılmasına karar verilmiştir.
Abay’ın şiirlerinden ve nesir yazılarından seçmelerin Türkiye Türkçesi’nde ilk defa yayınlanması hazırlıklarına başlanılması için , o tarihlerde Kültür Bakanlığı’nda HAGEM Genel Müdürü olarak bulunduğum görevim nedeniyle gerekli talimatı Halk Edebiyatı Şubesi Müdürü Ali Abbas Çınar’a verdim. ( Daha sonra Muğla Üniversitesine geçen ve Yrd.Doç Dr. olarak akademik hizmetlerinde Türk Dünyası kültür çalışmalarına öncelik veren Çınar, önemli eserler ortaya koymuştur.) ilgili arkadaşım ,konuya , Kazakça, Rusça ve Türkçeye vakıf olan Yrd.Doç. Dr Zeyneş İsmail ile birlikte çalışmaya başladılar ve hazırladıkları bilgiler ABAY isimli bir kitapta toplandı. Söz konusu kitap TÜRKSOY YAYINLARI arasında 2 numarada ,1995 yılında çıktı.
Abay’dan seçmeler yapılırken Kazakistan Bilimler Akademisi’nce yayımlanan iki ciltlik ABAY KUNANBAYEV adlı eser esas alındı.
ABAY, Kazak Türklerinin 19.yüzyıldaki en ünlü şairidir. Kazakların çağdaş dünya ile bütünleşmesi yolunda en büyük gayreti gösteren bir düşünür, devlet adamı ve yazardır.
10 Ağustos 1845’de Kazakistan’ın Semey bölgesinde doğan Abay’ın asıl adı İbrahim’dir. Kalıcı ve yol gösterici eserler bırakan Şair 23 Haziran 1904 ‘de hayata gözlerini yumar.
Küçük yaşlarda şiir yazmaya başlamış ve 10 yaşında ” Deve Kovan ” adıyla bir şiir yazmış.Zulüm ve insafsızlığı eleştiren Abay, Kazaklara bilim ve nedeniyet yolunu gösterir. İnsan onurunu korumak, çok çalışmak gektiği vurgular. Kadınların sosyal hayatta önemine değinen şair, dostluğa, sevgiye özel yer verir.
“İnsan insanı sevmeli, onunla iyi geçinmeli, gerçek gönülle ömür sürmeli.”
Eğitimin önemine değinen şair şunları söylemiş :
” Gençliğimde bilimi önemsemedim,/ Faydasını gördüm incelemedim,
Büyüyünce düşmedi avucuma,/Elimi vaktinde uzatamadım.”
Bir başka şiirinde şöyle demekte:
“Bilgin olmadan övünme,/Yer bulmadan sevinme.”
iyi insan olmanın hedeflerini ortaya koyar:
“Beş şeyden uzak dur,/ Beş şeye yakın dur,/Adam olam derseniz.
Dedikodu, yalan, övünmek,/Tembellik, boşa mal saçmak,
Beş düşman bu , bilseniz./Gayret, çalışma, derin düşünce,
Kanaat, merhamet böylece/Beş asıldost bulsanız.”
Dünyada bütün nesnelerin değiştiğini, hiçbir şeyin olduğu gibi durmadığını savunan şair, dünyanın değişmesini akan suya benzetir :
“Dünya büyük göldür,zaman ise vuran yel. Önceki dalgalar büyük ağabey, arkadan gelen dalgalar ise küçük kardeşlerdir, bunlar birbirini tamamlarlar.”
Yeni ve gür bir ses olarak Kazak edebiyatına ve özellikle Kazak şiirine konu, tema,dil,uslûp ve yapı bakımından yenilikler getiren ve Modern Kazak edebiyatının kurucusu sayılan ABAY, Kazak tarihi, edebiyatı, ve lehçesinin savunucusu olarak Kazakların Millî Şairi olmayı hak etmiştir.
“Bilgiliden çıkan söz,/ İsteyene olsun köz,
Nurunu ,sırrını görmeye,/Gönlünde olsun gören göz.”
Yazılara, kitaplara sığmayan,sözleri gönüllerde ateş yakan ve ünü ülkesi sınırlarını aşan Kazak şairi ABAY’ın şiirleri ve yazıları ,zamanın tarihi,sosyal ve kültürel özellikleri dikkate alınarak , gönül gözüyle okunmalıdır.
11.Ankara Kitap Fuarına konuk ülke olarak katılan Kazakistan köşesinde
ABAY sevgisi ve rüzgârları esmekte ve Türkiye’yi kardeş ülke olarak selamlamakta.