ARTVİN’DE 210 KELEBEK ÇEŞİDİ YAŞIYOR
Türkiye, Tek Başına Kıtadaki Kelebek Varlığının Yüzde 79'unu Barındırıyor
Haber:Hayati Akbaş
ARTVİN-Atatürk üniversitesi Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Cemal
Sevindi, Erzurum'da kuş ve kelebek türleriyle ilgili yaptığı araştırmada, Türkiye kendi
kıtasındaki kelebek varlığının yüzde 79'unu barındırdığını ve Erzurum'da kelebek
kaçakçılığı olduğunu söyledi. Yapılan araştırmada Doğu Karadeniz Bölgesindeki
kelebek çeşitliliğinin yüzde 60’ının üzerindeki bölümünü karşılıyor. Ayrıca 210
kelebek çeşidinin de ilimizde yaşadığı belirtiliyor.
Atatürk üniversitesi Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Cemal
Sevindi, Erzurum'da kuş ve kelebek türleriyle ilgili yaptıkları araştırmalarla ilgili
düzenli olarak yürütülen ve il geneline yayılan saha çalışmaları ile Türkiye'deki kuş
türlerinin yüzde 75'ini, kelebek türlerinin de yüzde 53'ünü Erzurum'un barındırdığı
belirterek, "Erzurum bu özelliğiyle tek başına İngiltere, Portekiz, Norveç, Romanya,
İsviçre, Polonya, İrlanda, Belarus, Slovenya, İsveç, Finlandiya gibi Avrupa ülkelerinde
daha fazla türe sahiptir. Özellikle güney ilçelerimizdeki çalışmaların tamamlanması
durumunda tür sayısının 250'yi aşması beklenmektedir" dedi.
Görsel Çekicilikleriyle Turizm Faaliyetlerine Konu Olurlar
Kelebeklerin, hayvanlar alemi içerisindeki en narin canlılardan biri olduğuna
dikkat çeken Sevindi, "Böceklerin, pul kanatlılar (Lepideoptera) takımı altında
sınıflandırılan kelebekler, bitkilerde tozlaşmayı sağlamaları, çeşitli zararlılarla
mücadele etmeleri ve diğer türler için besin kaynağı olmaları nedeniyle ekosistem
içerisinde önemli bir yere sahiptirler. Ayrıca doğal çevrede meydana gelen
değişimlere hızlı tepki vermeleri nedeniyle, ekolojik bozulmaların tespitine yardımcı
oldukları gibi, görsel çekicilikleriyle de turizm faaliyetlerine konu olurlar." dedi
Türkiye, Tek Başına Kıtadaki Kelebek Varlığının Yüzde 79'unu Barındırıyor
Doğa Koruma Merkezi kayıtlarına göre Türkiye'de tespit edilmiş kelebek tür
sayısı, 45'i endemik olmak üzere 381 kadar. Bu sayı, tüm Avrupa ülkeleri dahilinde
482'yi buluyor. Türkiye, tek başına kıtadaki kelebek varlığının yüzde 79'unu
barındırıyor. Mevcut çeşitliliğin, ülke geneline düzenli dağılış göstermediğini, bazı
yoğunlaşma alanlarının dikkat çektiğini dile getiren Sevindi, konuşmasını şöyle
sürdürdü: "Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi'nin Erzurum-Kars Bölümü ile Karadeniz
Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü, Türkiye'nin olduğu kadar, Avrupa'nın da en
önemli kelebek yaşam alanları durumundadır. Erzurum-Kars Bölümü'nde Erzurum,
Doğu Karadeniz Bölümünde ise Artvin, ülkemizdeki kelebek türlerinin yaklaşık yüzde
60-70'ini barındırmaları nedeniyle öne çıkan illerdir."
Erzurum Kelebek Çeşitliliği Açısından Önemli Bir Avantaja Sahip

Erzurum'un 25 bin 66 km²'lik geniş bir yüzölçümüne sahip olması, Erzurum-
Kars Bölümü, Yukarı Murat-Van Bölümü ve Doğu Karadeniz Bölümü'nde toprakları
bulunması nedeniyle kelebek çeşitliliği açısından önemli bir avantaja sahip olduğunu
belirten Sevindi, Bu avantajın mevcut potansiyelin belirlenmesine yönelik çalışmalar
yapılmasını, korumaya yönelik tedbirlerin belirlenmesini ve yörenin tanıtımının
yapılmasını zorunlu hale getirdiğine vurgu yaptı.
Erzurum, Avrupa Ülkelerinde Daha Fazla Türe Sahiptir
Erzurum ovasında 230, il genelinde ise 358 kuş türü tespit edildiğini belirten
Sevindi, 2012'de de 207 kelebek türünün listelenerek fotoğraflandığını söyledi. Bu
anlamda yaptıkları araştırmayla ilgili bilgi veren sevindi, Türkiye'deki kuş türlerinin
yüzde 75'inin ve kelebek türlerinin yüzde 58'inin Erzurum'un barındırdığını dile getirdi.
Sevindi, "Erzurum Ovası sulak alanlarında barınan kuşların izlenmesine yönelik
olarak 2005 yılında başlayan ve Naci Eyyüpoğlu, Emre Bayraktar, Alper Aykaç, Murat
Özer'le beraber yürüttüğümüz çalışmalarda, sahanın zengin biyo çeşitliliği nedeniyle
2006 yılında Erzurum İlinin tamamına yayılmıştır. 2009 yılında ilimizdeki kelebek
türlerinin, 2012 yılında ise bitki türlerinin tespiti ve haritalanmasına başlanmıştır. Bu
çalışmalar kapsamında 21.04.2013 tarihi itibarıyla Erzurum Ovası'nda 230, Erzurum
İli genelinde ise 358 kuş türü tespit edilerek fotoğraflanmıştır. İlimizde ayrıca
28.08.2012 tarihi itibarıyla 207 kelebek türü listelenerek fotoğraflanmıştır. Düzenli
olarak yürütülen ve il geneline yayılan bu saha çalışmaları ile Türkiye'deki kuş
türlerinin yüzde 75'inin ve kelebek türlerinin ise yüzde 53'ünü Erzurum'da barındırdığı
belirlenmiştir. Erzurum bu özelliğiyle tek başına İngiltere, Portekiz, Norveç, Romanya,
İsviçre, Polonya, İrlanda, Belarus, Slovenya, İsveç, Finlandiya gibi Avrupa ülkelerinde
daha fazla türe sahiptir. Özellikle güney ilçelerimizdeki çalışmaların tamamlanması
durumunda tür sayısının 250'yi aşması beklenmektedir."dedi.
Kelebek Alanları Koruma Altına Alınarak, Eko Turizme Açılmalıdır
"Kelebeklerle alakalı biyo coğrafya çalışmasında, Erzurum İli yönetim
bölgesindeki 18 ilçenin kelebek türleri, endemik türleri ve endemiğe yakın türleri
listelenmektedir." Diyerek çalışma hakkında bilgiler vermeye devam eden Sevindi,
"İlimizdeki kelebekler ayrıca küresel kırmızı liste statüsüne, bölgesel kırmızı liste
statüsüne ve nadir bulunma durumuna göre de üç gruba ayrılarak
değerlendirilmektedir. Saha çalışmalarında kelebek türleri ve yaşam alanları; konum
bilgileriyle kaydedilmekte, bu bilgiler coğrafi bilgi sistemleri laboratuvarlarımızda
sayısal haritalar üzerinde aktarılmaktadır. Bu güne kadar kelebek zenginliğiyle
tanınan Palandöken Dağları, İspir ve Uzundere dışında; Şenkaya, Oltu, Aşkale,
Horasan ve Hınıs ilçelerinde henüz tanınmayan ve Öncelikli Kelebek Alanları
(ÖKEA)özellikleri taşıyan 12 adet alan belirlenmiştir. Mevcut kelebek alanlarımız
koruma altına alınması gerekmekte olup, nadir ve endemik türleri nedeniyle söz
konusu alanların eko turizme açılması mümkündür. Çalışma grubumuz 2013 yılı
Mayıs ayı içerisinde, projenin tanıtımına büyük destek veren Erzurum İl Özel İdaresi

ile birlikte kelebek fotoğrafları sergisi düzenleyerek araştırmanın sonuçlarını
tanıtacaktır."
Erzurum'da Kelebek Kaçakçılığı
Kelebek kaçakçılığıyla ilgilide açıklamalarda bulunan Sevindi, "Kelebeklerin
ticari ya da başka amaçlarla toplanması yasal mevzuatımıza suç olup, bilimsel amaçlı
çalışmalar izne tabiidir. Ticari amaçlı toplanan kelebekler, türün yaygınlık derecesine
göre değer kazanmakta ve çoğunlukla koleksiyonerlere bazen de dünyanın farklı
yerlerindeki tabiat müzelerine satılmaktadır” dedi.
Artvin Kelebek çeşitliliği bakımından çok zengin bir il ve 210 kelebek çeşidi
yaşıyor
Artvin, 210’a yakın tür ile kelebek çeşitliliği açısından Türkiye’nin en zengin
illerinden biridir. 1998′de yayımlanan Avrupa Kelebekleri Kırmızı Kitabı’na göre
Avrupa’da nesli ciddi olarak tükenme tehlikesi altında olan en az bir düzine türün
Artvin’de yaşıyor olması, Artvin’i kelebek faunası açısından daha da önemli hale
getirmektedir. Ayrıca, ülkemizde birkaç tür kelebeğin sadece Artvin ilinde bulunduğu
gözlenmiş. Artvin ili kelebek çeşitliliği açısından çok zengin bir il. Bu konuda
araştırmacı Ahmet Menteş’in yaptığı araştırmada ise; “Artvin, 210′a yakın türü ile,
Türkiye’de yaşayan kelebeklerin yaklaşık yüzde 60′ı, kelebek çeşitliliği açısından
Türkiye’nin en zengin illerinden biridir. Yaz aylarında, Artvin’e bağlı tüm köylerde,
yaylalarda, meralarda, bahçe ve bostanlarda çok sayıda kelebek görmek
mümkündür. Bununla birlikte, kelebek yoğunluğu özellikle Kaçkar Dağları’nın güney
eteklerindeki açık çayırlarda, Barhal Çayı boyunca, Çoruh Nehri’nin Yusufeli-
Kılıçkaya arasında kalan bölümünde en yüksek düzeyine ulaşır. Yusufeli ilçesinin
Yaylalar Köyü yalnız kelebek çeşitliliği ve yoğunluğu açısından değil, Avrupa’da nesli
tehdit altında olan bazı nadir türleri barındırması açısından da Türkiye’nin en önemli
kelebek alanlarından biridir. Türkiye’nin endemik türlerinden Merhaba Çok gözlü
(Polyommatus merhaba) Çoruh Vadisi’nde, Hopfer’in Çokgözlüsü (Polyommatus
hoppferi) ilin güney yarısında, Çok gözlü Türk Mavisi (Polyommatus turcicus)
Kaçkarların eteklerindeki çayırlarda, Çok gözlü Büyük Turan Mavisi (Polyommatus
aedon) ise ilin güneybatı bölgesinde, özellikle Yusufeli ilçesinde kolaylıkla
görülebilecek türler arasındadır. 1998′de yayımlanan Avrupa Kelebekleri Kırmızı
Kitabı’na göre Avrupa’da nesli ciddi olarak tükenme tehlikesi altında olan en az bir
düzine türün Artvin’de yaşıyor olması, Artvin’i kelebek faunası açısında daha da
önemli hale getirmektedir. Adı geçen türler arasında en iyi bilinen kelebeklerden
Apollo (Parnassius apollo), Büyük Korubeni (Glaucopsyche arion), Orman
Güzelesmeri (Erebia medusa) ve Nazuğum (Euphydryas aurina) dışında Sarı Ayaklı
Nimfalis (Nymphalis xanthomelas), Çokgözlü Poseydon (Polyommatus poseidon),
Beşparmakotu Zıpzıpı (Pyrgus cirsii) ve Turuncu Süslü Doğu Kelebeği (Anthocharis
damone) gibi nadir görülen türlerin yanısıra Himalaya Mavi Kelebeği (Pseudophilotes
vicrama), Bavius (Pseudophilotes bavius), Karagözlü Mavi Kelebek (Glaucopsyche
alexis) ve Esmer Korubeni (Glaucopsyche nausithous) gibi mavi kelebekler de

bulunur. Bu türlerin bazılarının nesli birçok Avrupa ülkesinde tükenmiştir ya da
tükenmekle karşı karşıyadır. Ayrıca, ülkemize endemik ya da nesli tükenme tehlikesi
altında olmasa da, birkaç tür kelebek yurdumuzda sadece Artvin ilinde gözlenmiştir.
Örneğin, Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika’nın yaygın türlerinden Yalancı Virgül
(Nymphalis vaualbum) son yüzyıl içinde Türkiye’de yalnızca Artvin ilinde Meydancık
yakınlarında görülmüştür. 1999 yılında ise Gürcistan Yalancı Cadısı (Psuedochazara
gruensis) adlı türün Türkiye’deki ilk kaydı Kaçkar Dağları eteklerinde Yaylalar
Köyü’nde 2400 metrede gerçekleştirilmiştir. Artvin’in tarımsal faaliyet, baraj, yol ve
bina yapımı ile aşırı tarım ilacı kullanımı sonucunda henüz tahrip edilmemiş birçok
güzel doğal köşesinde bu kelebekler yaşamlarını sürdürmektedir. Ancak Yusufeli’nde
gerçekleştirilmesi planlanan büyük baraj inşası gibi projelerin sadece kültürel değil,
kelebekler dahil tüm doğal mirasımızı da olumsuz etkilemesi
beklenmektedir.”ifadelerine yer verildi.